Çocukların Gelişiminde Öz Yeterlilik
Öz yeterlik bireyin herhangi bir durumda gerekli ve uygun davranışı yapabilmeleri konusunda kendilerine duydukları inanç ve düşüncelerini içerir. Bu kavram ilk kez Albert Bandura tarafından ortaya atılmıştır. Başka bir deyişle bireyin gelecekte karşılaşabileceği güç durumların üstesinden gelme konusunda kendisine duyduğu inanç ve yargısıdır. Bu beceriye sahip olan bireyler daha olumlu sosyal, duygusal ve akademik gelişim göstermektedirler. Bu becerinin çocukluğun erken zamanlarından itibaren kazanılması bireylerin yetişkinlikte karşılaştıkları zorlukların üstesinden gelmelerinde ve yaşadıkları olumsuz duygular ile baş etmelerinde önemli olduğu söylenebilir. Yüksek öz yeterlik çocuklarda daha fazla olumlu düşünme, yüksek motivasyon, yüksek başa çıkma becerisi ile ilişkilidir.
Öz yeterliğin oluşmasında önemli olan 4 temel yapı taşı vardır. Bunlardan ilki, başarılı deneyimlerdir. Çocuklar verilen bir görevi başarı ile yerine getirdiklerinde öz yeterlik duyguları güçlenir. Bu nedenle çocuklara başarabilecekleri ve yaşına uygun zorluklar ve görevler sunmak çok önemlidir. İkincisi sosyal model almadır. Çocuklar akranlarının verilen görevleri yerine getirdiklerini ve tamamladıkları gözlemlediklerinde kendilerinin de benzer işleri yerine getireceklerine dair inançları desteklenmiş olur. Örneğin, anaokuluna giden çocukların evde çatal kaşık kullanmakta zorluk yaşarken okul ortamında yardımsız kendi başlarına yemek yeme davranışlarını göstermeleri gibi. Üçüncüsü ise, dışarıdan gelen motive edici cümlelerdir. Çocuklar çevrelerindeki diğer insanlar tarafından bir görevi yapabileceklerine dair övgü ve motivasyon içeren cümleler duyduklarında o işi yapabileceklerine dair inançları kuvvetlenmiş olur. Mesela çocuğuna sorumluluk veren bir annenin çocuğuna başarabilirsin demesi gibi. Dördüncüsü ise, çocukların psikolojik olarak hissettikleri ruh halleridir. Çocuklar kendilerini mutlu hissettikleri zaman verilen görevleri yerine getirmede daha istekli olabilirler.
Çocuklarda Öz Yeterlik Duygusunu Arttırma Yolları
Çocukların öz yeterlik kazanmalarında en önemli kişiler aile bireyleri ve öğretmenleridir. Çocuklar kendilerinin yeterli olduklarını anlamak için ailelerinin ve öğretmenlerinin onlara karşı olan tutumlarına dikkat ederler. O nedenle ilk olarak çocuklara yaşlarına uygun olarak sorumluluk ve görev verilmelidir. Bazen çocuklar yapamayacaklarını düşünür ve o işe başlamakta zorluk yaşarlar böyle durumlarda çocuklara eğer daha önceden yapabildiği bir işse daha önce de bu görevi başarı ile yaptığı ve yeniden yapabileceğine dair cümleler kurmak önemlidir. Örneğin dalgalı denize girmekten korkan çocuğunuza daha önceden denize girdiğini ve ne kadar güzel yüzdüğünü hatırlatmak gibi, bu sefer denizin biraz daha dalgalı olduğunu ve bununla baş edebileceği, bunu denemesi gerektiği söylenebilir. Öncesinde başarılı olamadığı aktivitelerde onlara karşı dürüst olunmasında fayda vardır. Bu sefer tam yapamadın ama bir daha ki sefere tekrar denemelisin, bir daha denediğinde yapabileceğine inanıyorum demek gerekiyor. Çabalarını övmek oldukça önemlidir.
Çocuğunuz bir işle uğraştığı süre içinde sonucundan bağımsız olarak çabasını takdir etmek ve bunu fark ettiğinizi ona sözel yollarla göstermek önemlidir. Mesela çocuğunuz resim yaparken bir şekli çizmeye çalıştığında tekrar tekrar denemesi için onu yüreklendirebilirsiniz. Bu denemeler sırasında aferin sana o şekli çizebilmek için uğraşıyor olman harika! Diye söylenebilir. Mesela çocuğunuzla beraber iyi olduğu konularla ilgili kartlar hazırlayabilirsiniz… Mesela bir yunus gibi iyi yüzerim, bir çita kadar hızlı koşarım, bir kelebek kadar güzelim gibi…
Çocukların Gelişiminde Öz Yeterlilik
